Toprak Ana, Cengiz Aytmatov’un 1963 tarihli romanıdır. Aytmatov, eseriyle Lenin Ödülü’ne layık görülmüştür. Roman, II. Dünya Savaşı yıllarında bir köyde yaşanan olayları konu almaktadır. Ana karakter, savaşın yıkıcı etkileriyle karşılaşan, oğullarını, kocasını ve gelinini kaybeden bir kadındır. Eser, yazarın kendi hayatından izler taşımaktadır.
Roman, Tolunay adında genç bir köylü kızının hayatını anlatır. Tolunay, hayatını sadece Savankul’la birleştirmiş ve kendi topraklarını sürmek, kendi geçimlerini sağlamak gibi basit ama anlamlı idealleri olan bir kadındır. Evlilikleri boyunca üç erkek çocuğu dünyaya getirirler. Bu süreçte köyleri için önemli bir gelişme olan ilk traktörü alırlar ve toprak işleri daha da kolaylaşır. Büyüdüklerinde, en büyük oğulları Kasım, babası gibi biçerdövercilik yapmaya başlar. Diğer oğullarından Muslubeg, köyde Komsomol sekreteri olarak görev yaparken, en küçükleri Caynak ise şehirde okumakta ve öğretmen olma hayaliyle çabalamaktadır.
Kasım, güzel bir kız olan Almina ile evlenir ve traktörle çalışmaya devam eder. Tolunay, bu durumdan oldukça mutlu olur ve hayatlarının bu şekilde devam edeceğini düşünür. Ancak bir gün savaşın patlak verdiği haberleri gelir. Tüm köylerden asker çağrıları yapılmaktadır ve Kasım da askere gitmek üzere köyünü terk eder. Ardından Savankul ve Muslubeg de askere gitmek zorunda kalır. Tolunay, Almina ve Caynak evde tek başına kalmışlardır. Köylüler, cephedeki askerlere yardım etmeye çalışmaktadırlar.
Savaşın sürdüğü bir dönemde, Caynak ailesinden habersiz olarak askere gider. Savaşın yarattığı zorluklarla köylüler mücadele etmektedir. Bir gün Savankul ve Kasım’ın şehit olduğu haberleri gelir, Tolunay ve Almina bu habere yıkılır. Bir süre sonra Caynak’ın kaybolduğu haberi de gelir. Yeni hayatlarında Tolunay ve Almina dul kadınlar olarak kalırlar.
Caynak’ın habersizce savaşa katılmasının ardından, köylere açlık ve zorluklar gelir. Bir çobanın köylerine gelmesiyle Almina ile aralarında bir ilişki başlar. Almina hamile kalır ve bu durumu Tolunay fark eder. Ancak Tolunay, gelini Almina’ya destek olmaya karar verir. Almina, kocasını kaybetmenin acısı ve hamilelik durumuyla başa çıkmakta zorlanmaktadır. Bir gece Almina’nın doğum sancıları başlar, Tolunay ona yardım etmeye çalışır. Ancak zorlu bir doğum sonrasında Almina hayatını kaybeder. Tolunay, yaşadığı bu acıyla başa çıkmaya çalışırken, bir yandan da Almina’nın doğurduğu çocuğa sahip çıkar.
Roman, savaşın köy yaşamı üzerindeki etkilerini, insan ilişkilerini, acıyı ve umudu anlatır. Tolunay karakteri, savaşın yıkıcı etkilerine karşı direnen, hayatta kalan bir anne figürü olarak okuyucuların dikkatini çeker. Aytmatov, romanında savaşın ve zorlukların altında kırılmayan insan ruhunu anlatır. Bu şekilde, Toprak Ana, savaş dönemlerinde yaşanan acıları ve zorlukları konu almasının yanı sıra, umudu ve direnci de vurgular. Roman, savaşın bireyler üzerindeki etkilerini, insan psikolojisi üzerindeki etkilerini ustalıkla işler. Bu sayede, Toprak Ana, Aytmatov’un en önemli eserleri arasında yer alır.